@Vlassis Agtsidis
Vlassis Agtsidis – Βλάσης Αγτζίδης – est un historien grec de renom.
En avril 2020, à l’occasion du confinement lié à la crise du coronavirus, il annonçait mettre à la disposition du public, gratuitement, plus d’une vingtaine de livres déjà parus, soit plusieurs centaines de pages de recherches, de références et de notes sur l’histoire grecque – en grec.*
Quelques mots pour comprendre pourquoi il faut les lire…
Vlassis Agtsidis est l’auteur d’un nombre considérable d’ouvrages sur le parcours des Grecs pontiques qui, de persécutions en exils, les amena de leur berceau, au nord-est de l’actuelle Turquie, jusqu’en Union soviétique et en Grèce. Citoyen engagé en politique, le travail qu’il fournit depuis la fin des années 1980 dans ce domaine de recherche est en général reconnu et respecté, y compris par ceux qui ne partagent pas ses opinions, marquées à gauche.
Vlassis Agtsidis peut être considéré comme l’un des pionniers de l’étude du génocide des Grecs pontiques. Il s’y consacra à une époque où l’intérêt que leur portait le monde académique était marginal, même en Grèce.
Du reste, cette population est l’une des composantes les moins connues de la mosaïque grecque moderne, y compris parmi les philhellènes ou les francophones d’origine grecque. La faute peut-être à la vision « hellado-centrée », territoriale, qui prétend limiter l’identité grecque aux frontières de la Grèce et à quelques clichés bien ancrés.
Dans la presse de vulgarisation française, la guerre gréco-turque de 1919-1922 est souvent évoquée sans qu’il soit fait référence, ou si peu, aux massacres des populations grecques d’Anatolie qui ont précédé la fin de la guerre. Seule exception sans doute, le massacre de Smyrne, en 1922 – en fin de conflit, justement. Mais presque rien sur les expulsions et/ou les massacres commis dès 1913, en continu. Que dire alors des grecs pontiques, dont l’histoire s’écrivit à plusieurs centaines de kilomètres du front gréco-turc ?
Dans la période qui suivit le génocide pontique, l’intérêt européen et français pour les Grecs de cette région alla en diminuant. En cause, l’éloignement de la région du Pont, située aux confins de la mer Noire et du Caucase, puis le rapprochement franco-turc. En 1921, après avoir encouragé la présence grecque en Anatolie, Paris signait un traité d’amitié avec les kémalistes. La France était pressée de mettre un terme à la campagne de Cilicie, qui opposait les Français et la Légion arménienne d’une part, aux Turcs kémalistes d’autre part. Les Grecs voyaient leur image internationale passablement dégradée après les élections législatives grecques de 1920 et la victoire des monarchistes, élus sur la promesse d’arrêter la guerre en Asie mineure, et accusés de sympathies pro-allemandes.
C’était aussi l’époque, ne l’oublions pas, où un monument comme Pierre Loti (qui écrivit si magnifiquement sur les Basques), vomissait sans réserve à longueur de pages sa grécophobie et son arménophobie, évoquant « la Grécaille », « les Arméniens (…) de tout temps rongeurs de la Turquie », «les deux peuples qui sont là-bas les pires ennemis du catholicisme, les Arméniens et les Orthodoxes », évoquant les crimes de militaires grecs lors de la guerre gréco-turque, mais minimisant, justifiant et/ou passant sous silence, selon, le sort des centaines de milliers de civils chrétiens, Arméniens, mais également orthodoxes grecs, tant grécophones que turcophones, massacrés, dépossédés de tout, chassés, pour ce qu’ils étaient (les termes entre guillemets sont tirés de Pierre Loti, « La mort de notre chère France en Orient », Paris 1920, pages 101-102 et 287)… Il ne fut pas le seul dans ce cas.
Alors oui il est nécessaire, si on le peut, de lire Agtsidis…
Du reste, la recherche avance.
En avril 2019 paraissait en langue anglaise la somme des historiens israéliens Benny Morris et Dror Ze’evi intitulée « The Thirty-Year Genocide – Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924 », ou « Le Génocide de 30 ans, la destruction par la Turquie de ses minorités chrétiennes, 1894-1924 » – chez Harvard University Press. Les massacres subis par les civils grecs avant la guerre gréco-turque, et par les Assyro-Chaldéens, n’y sont pas oubliés.
Concernant les ouvrages en français sur les Grecs pontiques, le lecteur pourra se reporter à ceux mentionnés dans l’article que leur consacrait philiki.org en mai 2019, à l’occasion du centenaire de leur génocide : https://philiki.org/2019/05/28/les-grecs-pontiques-de-mai-1919-a-mai-2019/. On peut d’ailleurs retrouver un article de Vlassis Agtsidis en français dans « Les Grecs pontiques – Diaspora, identité, territoires » (sous la direction de Michel Bruneau, CNRS Editions, 1998, page 31 – ce livre ne figure pas dans la sélection librement téléchargeable).
Nous nous sommes rapprochés de Vlassis Agtsidis. Celui-ci nous a confirmé que les ouvrages en grec qui figuraient sur ce site au mois de septembre 2020 sont bien ceux qu’il met à disposition gratuitement :
Une fois sélectionné, chaque livre peut être téléchargé en cliquant ici :
L’oeuvre de Vlassis Agtsidis ne se limite pas au génocide pontique.
Nous avons traduit quelques titres :
Pont et Asie mineure :
Hellénisme pontique : du Génocide et du Stalinisme à la Perestroïka
ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Απο τη Γενοκτονία και το Σταλινισμό στην Περεστρόικα
1995
ISBN: 960-343-000-5
Précision : en grec moderne le mot « Hellénisme » ne désigne pas seulement la culture grecque mais « les Grecs », ou le monde grec, ou une partie du monde grec lorsqu’il est accolé à un lieu – par conséquent « Hellénisme pontique » peut signifier à la fois « les Grecs pontiques » et « la culture grecque pontique ».
Le mouvement d’indépendance du Pont
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
1992
Pour la localisation de la région du « Pont » voir : https://philiki.org/2019/05/28/les-grecs-pontiques-de-mai-1919-a-mai-2019
Grecs du Pont
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (η γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό)
2005
ISBN: 978-960-6639-00-5
Le Pont : une question ouverte
ΠΟΝΤΟΣ: Ένα ανοιχτό ζήτημα
1996
ISBN: 960-427-063-5
Les Grecs du Pont, ces inconnus
OΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
1997
Le génocide en Orient (de l’Empire ottoman à l’Etat-nation)
Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ (Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος) –
Collectif, sous la direction de Vlassis Agtsidis
2013
Mémoire de la Catastrophe d’Asie mineure
ΜΝΗΜΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
2003
Génocide en Asie mineure
ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
2001
Crète :
Les Niotis de Crète : une famille dans les révolutions crétoises
ΟΙ ΝΙΩΤΗΔΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ: ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΙΣ ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ
2000
ISBN: 960-375-060-3
Grecs d’Albanie :
Les relations gréco-albanaises et la question de l’Epire du nord
ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ (ΖΗΤΗΜΑ)
Collectif, sous la direction de Vlassis Agtsidis
1994
Diaspora :
L’effondrement de l’Union soviétique (ses conséquences sur l’Hellénisme)
Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (οι συνέπειες για τον ελληνισμό)
1992
ISBN: 960-220-207-6
Histoire de l’Hellénisme dans l’ex-Union soviétique
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Στην πρώην Σοβιετική Ένωση
1993
L’histoire des Grecs du Caucase à Kars et à Kilkis
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΚΑΥΚΑΣΟΥ ΣΤΟ ΚΑΡΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ
2001
ISBN: 960-7584-79-1
Le journal « Kokinos Kapnas » et l’Hellénisme du Caucase
Ο ΚΟΚΙΝΟΣ ΚΑΠΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΥΚΑΣΟΥ2010
ISBN: 978-960-427-120-7
Sur les Grecs dans le Caucase soviétique et la vie des Grecs d’URSS.
La diaspora autour du Pont-Euxin
ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑ
2001
ISBN: 960-343-612-7
L’économie de l’Hellénisme de l’étranger
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
1997
Bonne lecture
P. L.
Droits d’auteur :
Si vous souhaitez citer ce billet paru sur le blog philiki.org (philiki.wordpress.com), ou en reproduire le contenu, merci d’en contacter l’auteur via les commentaires, pour autorisation (ces commentaires ne seront pas vus du public). Merci de respecter le travail des autres.
Si au contraire malgré notre vigilance, vous estimez qu’un billet reproduisant votre travail a excédé sans votre autorisation le droit de citation ou de reproduction pour information prévu par la Loi française, merci également de nous contacter pour retrait.
Les CaHIERS de PHILIKI.
*
Pour éviter tout téléchargement illégal, la liste complète des ouvrages mis à disposition par l’auteur figure ici :
https://epontos.blogspot.com/2020/04/blog-post_5.html et ici https://kars1918.wordpress.com/2020/04/05/
Soit, textuellement :
« –ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ. Από τη Γενοκτονία και τον σταλινισμό στην περεστρόϊκα, εκδ. Αδελφών Κυριακίδη, α’ έκδοση 1990
–Αφιέρωμα στον ποντιακό ελληνισμό, Το Α’ δημόσιο αφιέρωμα σε έντυπο, με έμφαση στους Έλληνες της ΕΣΣΔ, περιοδικό Ελλοπία, τεύχ. 1, Απρίλιος-Μάϊος 1990
–Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ, Οι συνέπειες για τον ελληνισμό, εκδ. Ελλοπία, Φεβρουάριος 1992
-«Η μετανάστευση από την πρώην ΕΣΣΔ προς την Ελλάδα. Αιτίες και προοπτικές», από το ΠΟΝΤΙΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ. Κοινωνική και οικονομική ένταξη, συλλογικό έργο σε επιμέλεια Κούλας Κασιμάτη με τη συμμετοχή των: Β. Μάου, Ν. Γλυτσού, Μ. Βεργέτη, Βλ. Αγτζίδη, Αντ. Ραγκούση, έκδ. Πάντειο Παν/μιο-ΓΓΑΕ, 1993
–ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ, ανάτυπο από το Δελτίο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 1993. Η εισήγηση στο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 1992 για τα 80 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
–Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ στην πρώην ΕΣΣΔ. Άλλοτε και τώρα, έκδοση Εταιρείας Φίλων του Πολεμικού Μουσείου, 1993.
Περιέχει τα εξής κείμενά μου:
-Οι Έλληνες της πρώην ΕΣΣΔ μετά την περεστρόϊκα. Η αναγέννηση των Ελλήνων,
-Οι οργανώσεις των Ελλήνων
-Τα γεγονότα στην Αμπχαζία. Η αιτία του πολέμου.
-Οι Έλληνες πρόσφυγες και οι φωνές διαμαρτυρίας
-Το «Χρυσόμαλλο Δέρας»
-Το δράμα των προσφύγων
–OΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, επιμ. Βλ. Αγτζίδη, συλλογικό έργο του Οικονομικού Ταχυδρόμου, 1994.
Πρόκειται το 80σέλιδο αφιέρωμα που για πρώτη φορά κοινοποίησε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό μια ιστορία (Γενοκτονία, Έλληνες στην τ. ΕΣΣΔ, σταλινικές διώξεις, περεστρόϊκα και κατάρρευση ΕΣΣΔ, ο πόλεμος στην Αμπχαζία και το νέο προσφυγικό πζήτημα κ.ά.), που έως τότε αφορούσε λίγους φιλίστορες και τις εθνικοτοπικές ομάδες. Έγραψαν οι: Άρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού, Διονύσης Καλαμβρέζος, Γιώργος Ιακώβου, Νεοκλής Σαρρής, Θέμος Στοφορόπουλος, Ιωάννης Μάζης, Αχιλλέας Τσεπίδης,Γιώργος Παπανδρέου-Βύρων Πολύδωρας, Γιάννης Μαρίνος, Γαβριήλ Αβραμίδης, Γιούρι Βορονόφ-Ρ. Γκορντεζιάνι κ.ά.
–ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ (ΖΗΤΗΜΑ), επιμ. Βλ. Αγτζίδη, συλλογικό έργο του Οικονομικού Ταχυδρόμου, 1994. Γράφουν: Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Αναστάσιος, Αλέκος Αλαβάνος, Αδαμάντιος Πεπελάσης, Εύχαρις Ζαχαριάδου-Αγτζίδου, Βασίλης Κόντης, Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, Κώστας Χατζηαντωνίου, Μαρίνα Φράγου, Ελένη Πιτούλη, Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, Θέμος Στοφορόπουλος κ.ά.
– ΠΟΝΤΟΣ ΕΝΑ ΑΝΟΙΧΤΟ ΖΗΤΗΜΑ, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1996
– ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑ. Οι ελληνικές εγκαταστάσεις στις βορειοανατολικές περιοχές του Εύξεινου Πόντου, βραβείο Ακαδημίας Αθηνών (1995), έκδ. Αδελφών Κυριακίδη, 1997
–ΟΙ ΝΙΩΤΗΔΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ. ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ στις ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ, εκδ. Μεταίχμιο, 2000, Αθήνα
–ΟΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ. Προσέγγιση στα σύγχρονα γεγονότα της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου, εκδ. Εταιρείας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, 1995. Αποτελεί μια βιβλιογραφική έκδοση του αντίστοιχου αφιερώματος του Οικονομικού Ταχυδρόμου του 1994. Τα εισαγωγικά κείμενα είναι των Γ. Αποστολάτου και Γ. Μαρίνου.
Γράφουν οι: Γ. Αβραμίδης, Γ. Ατζαμίδης, Μ. Βεργετη, Γ. Ιακώου, Δ. Καλαμβρέζος, Κ. Κασιμάτη, Τ. Κυριακίδης, Β. Κύρκος, Ι. Μάζης, Χρ. Μαχαιρίδης, Ερμής Μουρατίδης, Αρτ. Ξανθοπούλου-Κυριακού, Ευ. Παπαδάτου, Νεοκλής Σαρρής, Θ. Στοφορόπουλος, Αχ. Τσεπίδης, Κ. Φωτιάδης κ.ά.
– ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ (1985-1995), εκδ. Ελ.Κε.Πα.-α/φοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1995
Περιέχονται τα κείμενα:
-Μαρία Βεργέτη, «Τα μεταναστευτικά κύματα των Ελλήνων της πρώην ΕΣΣΔ προς την Ελλάδα τον 20ο αιώνα»
-Βλάσης Αγτζίδης, «Η σημερινή κατάσταση και οι προοπτικές για τους Έλληνες της πρώην ΕΣΣΔ»
–Η Εργογραφία μου 1987-1997. Τα δημοσιευμένα κείμενά μου στον Τύπο (περιοδικά και εφημερίδες), όπου φαίνεται η σχετική θεματολογία που βαθμιαία άρχισε να ενδιαφέρει την κοινή γνώμη
–Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, επιμ. Βλ. Αγτζίδη, συλλογικό έργο του Οικονομικού Ταχυδρόμου για την ελληνική Διασπορά, 1997.
Υπάρχουν ενότητες για τη θεωρία της Διασποράς, τους Έλληνες στην Αμερική, την Ωκεανία, την Ευρώπη, στη Αφρική και την Ασία, την τ. Σοβιετική Ένωση, την ελλαδική πολιτική για τους Απόδημους, το ΣΑΕ κ.ά.
Γράφουν: Άντριου Άθενς, Γ. Ανδρεάδης, Γ. Χασιώτης, Γ. Πρεβελάκης, Δ. Ήγκαν, Αν. Τάμης, Βίβιας Κοκκινάκη-Μόρις, Γ. Καναράκης, Γ. Βαρουφάκης, Γρ. Νιώτης, Στ. Λαμπρινίδης, Π. Κουναλάκης, Σπ. Κουζινόπουλος κ.ά.
–Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΚΑΡΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΥΚΑΣΟΥ ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ, εκδ. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση ν. Κιλκίς, 2001,
Περιέχονται τρία κείμενα:
-Βλάσης Αγτζίδης, «Οι Έλληνες του Καυκάσου»,
-Σωκράτης Αγγελίδης, «Η πολιτική, οικονομική, θρησκευτική, εκπαιδευτική κατάσταση του ελληνικού πληθυσμού του Κυβερνείου Καρς…»
Θ-ανάσης Διαμαντόπουλος, «Τιφλίδα-Καράουργαν-Μεγάλη Βρύση Κιλκίς. Οι 4 εποχές της ζωής του παπά-Χαρίτωφ»
–ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ, έκδοση Έρεισμα, Χανιά, 2001
Περιέχει τρία κείμενα:
1) Βλάσης Αγτζίδης, «Γενοκτονία στη Μικρά Ασία»
2) Χαρά Γαλανού, «Μνήμη εναντίον λήθης»
3) Ηλίας Βενέζης, «Μικρασία Χαίρε»
–ΜΝΗΜΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ (1922-2002), εκδ. Ιεράς Μητρ. Θηβών και Λεβαδείας, Λιβαδιά, 2002, με πρόλογο του τότε μητροπολίτη και νυν αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμου
Περιέχονται δύο εισηγήσεις:
Βλάσης Αγτζίδης, «Μικρασιατική Καταστροφή» ,
Δημήτρης Μαυρίδης, «Η καταστροφή του ανατολικού ελληνισμού»
–ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, Η γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό, εκδ. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αν. Αττικής, 2005
-«Οι Έλληνες στις χώρες της ΕΣΣΔ» από το συλλογικό έργο ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, (για την ιστορία και την παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό), εκδ. Polaris-Τράπεζα Πειραιώς, 2009
-«Μνήμη, ταυτότητα και ιδεολογία στον ποντιακό ελληνισμό», από το συλλογικό (Γιώργος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου, Βλάσης Αγτζίδης) ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την Ιστορία και τη Μνήμη, εκδ. Ταξιδευτής, 2010
–Ο ‘’ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΚΑΠΝΑΣ’’ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΥΚΑΣΟΥ (1932-1937), διδακτορική διατριβή, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2010, Αθήνα
–Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος (1908-1923). Η Γενοκτονία στην Ανατολή, στη σειρά Ε-Ιστορικά της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας, Μάιος 2013
Συμπεριελήφθησαν και άρθρα σημαντικών Τούρκων αντιεθνικιστών ιστορικών και κοινωνικών επιστημόνων: Taner Akçam, Fikret Baskaya, Ahmet Oral, Dogan Akanli, Attila Tuygan, Pervin Erbil, Fuat Dundar, Μehmet Akyol, Izmail Besiktzi, Sait Çetinoğlu, Sibel Ozbundan. Παρουσιάζονται επίσης οι απόψεις της Ayse Hour και του Halil Berktay. Συμμετείχε επίσης με κείμενο ο ερευνητής Θεόδωρος Παυλίδης και την αποτίμηση έκανε ο ιστορικός Γιάννης Σκαλιδάκης.
–Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ. Αυτοβιογραφική μαρτυρία του Μιχαήλ Αγγέλου (για τα γεγονότα που έγιναν στη Βιθυνία από τους Κεμαλικούς), εκδ. Ε-Ιστορικά Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας, 2013
Βλάσης Αγτζίδης«
Les CaHIERS de PHILIKI - association Philiki 